PIERWSZE ZDANIE W JĘZYKU POLSKIM
Zapis pierwszego zdania w języku polskim znajdziemy w Księdze Henrykowskiej. Księga henrykowska powstała w drugiej połowie XIII wieku (w latach 1268-1273) i jest dokumentem polskości Śląska. Znalazło się w niej pierwsze zapisane zdanie w języku polskim, które brzmi: “day ut ia pobrusa, a ti poziwai”.
Najstarsze zdanie po polsku nadal budzi pytania i wątpliwości naukowców. Co wiemy z całą pewnością, a czego możemy się tylko domyślać?
„Daj, ać ja pobruczę, a ty poczywaj”. To najstarsze zapisane po polsku zdanie, przekazane przez XIII-wiecznego, niemieckiego z pochodzenia autora łacińskojęzycznej Księgi Henrykowskiej, w dalekim od fonetycznej poprawności zapisie: „day, ut ia pobrusa, a ti poziwai”.
Pierwotne brzmienie zdania budzi kontrowersje wśród filologów. Wydaje się, że forma „pobruczę” jest bliższa prawdy niż „pobruszę”, a „poczywaj” lepsza niż proponowane przez część badaczy „pożywaj”.
Nie ma całkowitej pewności, czy słówko „ut” należy rozumieć jako „ać”, czyli „niech”, czy też jest to wplecione przez pisarza dla lepszego zrozumienia tekstu łacińskie słowo „aby”. Tłumaczone na język dzisiejszy zdanie znaczy tyle, co „Pozwól, abym ja mełł, a ty odpocznij”.
Według podania występującego w XIII wieku w okolicach klasztoru w Henrykowie na Dolnym Śląsku, autorem tych słów miał być Boguchwał, Czech z pochodzenia, któremu książę Bolesław Wysoki u schyłku XII wieku nadał ziemie w okolicach późniejszej wsi Brukalice.
Zamiłowanie przybysza do wyręczania żony przy „bruczeniu” zboża miało dać najpierw przezwisko jemu samemu i jego potomstwu, a wreszcie, jak często bywało w owych czasach, całej miejscowości.
Księga Henrykowska, przekazująca to zdanie, jest księgą uposażeń klasztoru cystersów w Henrykowie, fundowanego w roku 1227 przez Mikołaja, naczelnego notariusza kancelarii księcia śląskiego Henryka Brodatego. Jej autorami byli opat Piotr, piszący pierwszą część Księgi na przełomie siódmej i ósmej dekady XIII wieku, oraz nieznany bliżej inny cysters, kontynuujący dzieło poprzednika po roku 1310.
Celem przyświecającym obu mnichom było jak najdokładniejsze opisanie czasu i sposobu nabycia przez klasztor włości będących podstawą jego utrzymania. Wiedza ta, jak wyznają sami autorzy Księgi, miała służyć obronie opactwa przed wszystkimi, którzy chcieliby uszczuplić jego majątek.
Dodać należy, iż część historyków prymat pierwszeństwa historycznego przyznaje zdaniu „Gorze się nam stało”.
Źródło:
Powyższy tekst ukazał się pierwotnie jako jedno z haseł Leksykonu polskich powiedzeń historycznych. Publikacja autorstwa Macieja Wilamowskiego, Konrada Wnęka i Lidii A. Zyblikiewicz została opublikowana nakładem wydawnictwa Znak w 1998 roku.
